Trong hành trình phát triển bản thân, ai trong chúng ta cũng từng ít nhất một lần ao ước có một người "dẫn đường" – một người từng trải, từng đi qua những khó khăn mà ta đang loay hoay đối diện. Mô hình Mentoring truyền thống thường đặt kỳ vọng vào những mentor dày dặn kinh nghiệm, sở hữu vốn hiểu biết vượt trội và tầm ảnh hưởng lớn. Tuy nhiên, trong bối cảnh xã hội hiện đại, với nhịp sống nhanh, sự biến động liên tục và nhu cầu kết nối sâu sắc hơn giữa con người với con người, mô hình Peer-to-Peer Mentoring – “người đồng trang lứa dẫn dắt lẫn nhau” – đang nổi lên như một hướng đi mang tính nhân văn, linh hoạt và đầy cảm hứng.
Peer-to-Peer Mentoring (P2P) là hình thức học tập, phát triển trong đó những người có vị trí tương đương về độ tuổi, vai trò hoặc trình độ hỗ trợ lẫn nhau thông qua việc chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm cá nhân và động viên tinh thần. Không còn sự phân tầng rõ rệt như ở mô hình mentor – mentee truyền thống, trong P2P, mỗi người đều có thể vừa là người học, vừa là người chia sẻ. Hiện nay, mentor trong mô hình P2P này có thể là những người bạn, những người anh chị lớn hơn khoảng 1-2 tuổi hoặc đôi khi còn có thể là những người em nhỏ tuổi hơn. Bởi giá trị cốt lõi của mô hình này nằm ở tính bình đẳng, sự đồng cảm và kết nối chân thành nên khi hai cá nhân đứng ở vị trí gần nhau, cả về kiến thức lẫn hoàn cảnh sống, thì quá trình trao đổi, thấu hiểu và hỗ trợ nhau diễn ra tự nhiên, ít rào cản hơn. Một người không cần phải là “chuyên gia”, chỉ cần vừa trải qua hoặc vượt qua được thử thách tương tự cũng đã đủ sức truyền cảm hứng và kinh nghiệm thực tế cho người còn đang loay hoay.
Mentoring truyền thống là hình thức kết nối giữa những người đi trước đã vô cùng dày dặn kinh nghiệm và những bạn trẻ còn “trẻ người non dạ”, chưa biết nhiều về lĩnh vực mà mình đang theo đuổi. Không thể phủ nhận sự hữu ích của hình thức này, bởi nó đem đến cho mentee những sự hướng dẫn tận tình, chính xác và những lời khuyên, hướng đi nhạy bén từ metor. Tuy nhiên, Mentoring truyền thống, dù được xây dựng dựa trên sự kính trọng và học hỏi, đôi khi lại tạo ra khoảng cách vô hình. Với mentee, việc được hướng dẫn bởi một người quá giỏi, quá thành công dễ dẫn đến cảm giác ngại hỏi, sợ sai hoặc áp lực phải “theo kịp” tiêu chuẩn lý tưởng. Mối quan hệ học tập vì thế dễ bị đặt lên vai sự kỳ vọng hơn là đồng hành.
Trong khi đó, Peer Mentoring lại giúp xóa nhòa ranh giới và sự ngăn cách này. Người mentor không còn là hình mẫu xa vời mà là người bạn gần gũi vừa trải qua những thử thách mà hiện tại ta đang phải đối mặt. Chính các yếu tố tương đồng tư độ tuổi, hoàn cảnh,... sẽ giúp mentor và mentee dễ dàng thấu hiểu và trò chuyện hơn, từ đó họ có thể thoải mái nói ra những vấn đề mình đang gặp cũng như nhận được sự trợ giúp từ chính những người đồng trang lứa, đồng cảnh ngộ. Bởi những mentor hiểu được cảm xúc hoang mang, nỗi sợ thất bại, hay những băn khoăn mơ hồ vì chính họ cũng từng như thế. Vì vậy, Peer-to-Peer Mentoring giúp cho quá trình chia sẻ, phản hồi và hỗ trợ giữa Mentor và Mentee trở nên gần gũi, tự nhiên và chân thực hơn rất nhiều.
Một trong những điểm mạnh nhất của mô hình Peer-to-Peer là sự đồng cảm sâu sắc. Đây không chỉ là hiểu – mà là cảm nhận được nỗi niềm, áp lực, niềm vui, thậm chí là sự tổn thương mà người khác đang mang. Khi ta thấy một người “bình thường như mình” nhưng vẫn có thể tiến lên, vượt qua khó khăn, chính điều đó tạo nên một động lực mạnh mẽ: “Nếu họ làm được, mình cũng có thể làm được”. Sự đồng cảm cũng thúc đẩy việc cởi mở tâm lý, giúp người học dễ tiếp nhận góp ý hơn, không mang tâm lý phòng thủ hay mặc cảm. Đây là yếu tố vô cùng quan trọng trong việc học – bởi học không chỉ là thu nhận kiến thức mà còn là thay đổi nhận thức, thay đổi hành vi, điều mà chỉ có thể xảy ra khi con người ta thực sự tin tưởng và thoải mái trong mối quan hệ học tập. Một cộng đồng nơi ai cũng có thể trở thành người hướng dẫn cho người khác là một cộng đồng giàu năng lượng học tập.
Thay vì phụ thuộc vào một vài cá nhân xuất sắc, mô hình Peer-to-Peer Mentoring giúp lan tỏa kiến thức và kinh nghiệm theo chiều ngang, tạo ra mạng lưới học tập tự nhiên, linh hoạt và nhân văn. Khi người học cảm thấy họ có giá trị trong việc hỗ trợ người khác, họ sẽ trở nên chủ động hơn, tự tin hơn, đồng thời phát triển kỹ năng mềm như lắng nghe, phản biện, giải quyết vấn đề – những yếu tố rất cần thiết trong cả học thuật lẫn công việc. Mô hình này cũng phá vỡ giới hạn không gian – thời gian của việc học. Những buổi mentoring không nhất thiết phải diễn ra trong phòng học, mà có thể là cuộc nói chuyện giữa giờ nghỉ, buổi cà phê cuối tuần hay những tin nhắn đêm khuya đầy đồng cảm và sẻ chia. Việc học trở nên sống động, chân thực và gắn với cuộc sống hơn bao giờ hết.
Trong xã hội hiện đại, việc học hỏi và phát triển không thể chỉ dựa vào các mô hình truyền thống. Chúng ta cần những phương pháp học tập dựa trên sự kết nối con người, đồng cảm và tôn trọng lẫn nhau – những điều mà Peer-to-Peer Mentoring đã và đang làm rất tốt. Khi người đồng trang lứa trở thành người dẫn đường, quá trình học tập không còn là sự nỗ lực đơn độc, mà trở thành hành trình song hành, nơi mỗi cá nhân vừa là người nhận, vừa là người trao. Đó là hành trình không chỉ nuôi dưỡng tri thức, mà còn xây dựng tình bạn, sự thấu hiểu và niềm tin vào chính mình. Trong thế giới đầy biến động hôm nay, đôi khi, chính một người bạn đồng hành biết lắng nghe và từng trải qua điều tương tự – lại là “người dẫn lối” quý giá nhất. Đó chính là tinh thần đẹp đẽ và sâu sắc của Mentoring Peer-to-Peer – một mô hình học tập không chỉ hiệu quả, mà còn đầy tình người. Chính vì vậy mà mô hình Peer-to-Peer Mentoring này ngày càng phổ biến, với các dự án nổi bật như NEU Daily Mentoring ( Đại học Kinh tế Quốc dân), ULSA Mentoring (Đại học Lao động - Xã hội), VietAbroader Mentorship Program (VAMP),... Các dự án này được lập ra với mong muốn giúp những bạn trẻ đồng chang lứa kết nối được với nhau và giúp đỡ lẫn nhau, từ đó mà mô hình này ngày càng trở nên phát triển.
